Verzorgende-IG Beroepspraktijkvorming Verzorgende-IG Praktijkopdrachten voor kwalificatieniveau 3 Kwalificatiedossier 2009-2010 Auteurs Nicolien van Halem Henny de Leeuw Tera Stuut Johan van ’t Wout Beroepspraktijkvorming Verzorgende-IG Praktijkopdrachten voor kwalificatieniveau 3 Onder redactie van Nicolien van Halem Henny de Leeuw Tera Stuut Johan van ’t Wout Bohn Stafleu van Loghum Houten 2009 © 2009 Bohn Stafleu van Loghum, Houten Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevens- bestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen, of enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestem- ming van de uitgever. Voor zover het maken van kopieën uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikel 16b Auteurswet 1912 j° het Besluit van 20 juni 1974, Stb. 351, zoals gewijzigd bij Besluit van 23 augustus 1985, Stb. 471 en artikel 17 Auteurswet 1912, dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoedingen te voldoen aan de Stichting Reprorecht (Postbus 3051, 2130 KB Hoofddorp). Voor het overnemen van (een) gedeelte(n) uit deze uitgave in bloemlezingen, readers en andere compilatiewerken (artikel 16 Auteurswet 1912) dient men zich tot de uitgever te wenden. ISBN 978 90 313 6190 8 NUR 897 Omslagontwerp: Studio Imago, Amersfoort Foto omslag: Hans Oostrum Fotografie, Den Haag Ontwerp binnenwerk: PrePressMediaPartners, Wolvega Tekstvervaardiging: PrePressMediaPartners, Wolvega Website: www.beroepspraktijkvorming.nl Derde druk, eerste oplage 2009 Bohn Stafleu van Loghum Het Spoor 2 Postbus 246 3990 GA Houten www.bsl.nl Voorwoord Dit BPV-boek is speciaal ontwikkeld voor de opleiding Verzorgende en is gebaseerd op het kwalificatie- dossier Verzorgende-IG 2009-2010. Dit boek is een vernieuwing van de vertrouwde serie BPV-boeken. De veranderingen in de beroepspraktijk, de vernieuwingen naar competentiegericht onderwijs en de nieuwe landelijke kwalificaties voor de mbo-opleiding maken een andere ordening en invulling nood- zakelijk. Experiment De uitgever heeft in 2006/2007 op een viertal ROC’s geëxperimenteerd met de toen nieuwe kwalificatie Helpende Zorg en Welzijn. Voor dit BPV-boek werkte de redactie samen met de OVDB, Kenniscentrum voor leren in de praktijk in de sectoren gezondheidszorg, welzijn, sport en dienstverlening (nu Calibris). Dit werkboek met praktijkopdrachten is door studenten van vier ROC’s gebruikt. De suggesties voor verbeteringen die de redactie van de gebruikers ontving zijn verwerkt in de opzet van deze nieuwe serie BPV-boeken. Veranderingen Het beroepsonderwijs is sterk in beweging. Het onderwijs wil beter aansluiten op de beroepspraktijk en wil studenten beter voorbereiden op die praktijk. Vernieuwingen in het onderwijs komen met de student de praktijk binnen: competentiegericht opleiden, zelfsturing, nieuwe vormen van leren, leer- coaching, studieloopbaanbegeleiding, portfolio en dergelijke zijn van die begrippen. Opleiden vindt plaats in de driehoek school, praktijk en leerling. Zowel de inhoud van het onder- wijs als de wijze waarop het onderwijs is ingericht moet in goed onderling overleg worden geregeld. Veranderingen in de onderwijsinstelling, de beroepspraktijk en bij de student die in de beroepspraktijk merkbaar zijn, zijn bijvoorbeeld: – de student wordt steeds meer verantwoordelijk voor het eigen leerproces; – de begeleider wordt coach; – de praktijk krijgt meer verantwoordelijkheid voor het leren in de praktijk; – het gaat meer dan voorheen om leren door te doen in echte praktijksituaties. Flexibel Deze veranderingen vragen om flexibele leermiddelen die aansluiten bij het competentiegericht opleiden. Dit BPV-boek is flexibel te gebruiken: de opdrachten met de beoordelingscriteria en de competentiescan kunnen naar eigen inzicht, volgorde en behoefte worden gebruikt. Het didactische model (praktijkleren in vier stappen) sluit aan bij de huidige ontwikkelingen in het onderwijs en de beroepspraktijk. Op elk moment in de opleiding kan een opdracht geoefend worden, binnen elke vorm van competentiegericht onderwijs. Dit kan zowel in de beroepsopleidende (BOL) als in de beroepsbege- leidende (BBL) leerweg. Flexibel betekent ook dat de opdrachten gebruikt kunnen worden in verschil- lende vormen van competentiegericht onderwijs, zelfs binnenschools. Nieuw Het goede is behouden: het didactisch model (de vier stappen voorbereiden, uitvoeren, terugkijken en vooruitkijken), de overzichtelijkheid en de heldere opdrachten. Nieuw in de nieuwe lichting BPV-boeken zijn de integratie van de stappenkaart in het didactisch model, de beheersingscriteria en de competentiescan. De stappen zijn nu opgenomen in het didactisch model en geheel terug te vinden in de opdracht. De aparte stappenkaart en de reflectiekaart zijn daarmee vervallen. Met de beheersingscriteria per opdracht en de competentiescan aan het einde van het boek hopen we scholen tegemoet te komen in hun wens om over meer instrumenten voor praktijktoetsing te beschikken. De opdrachten kunnen worden gebruikt bij alle zorgcategorieën en alle zorgsettings en zijn dus niet meer specifiek toegeschreven naar één specifieke zorgcategorie of zorgsetting. 5 Competenties – Competenties zijn ontwikkelbare vermogens van mensen om in voorkomende situaties op een juiste, doelbewuste en gemotiveerde wijze proces- en resultaatgericht te handelen. – Competenties verwijzen naar de onderliggende kennis (hoofd), houding (hart) en vaardigheden (handen). – Competenties worden voornamelijk in de beroepspraktijk ontwikkeld en toegepast. – Praktijksituaties zijn uitgangspunt voor de opdrachten. De student voert de opdracht uit in haar eigen werksituatie. De competenties kunnen in alle werkvelden worden gehaald. Per opdracht is in de competentiematrix aangegeven aan welke (beroeps)competenties een student werkt. – In een bijlage is de competentiescan opgenomen die de student kan gebruiken om aan te tonen hoe ver zij* is met het ontwikkelen van de (beroeps)competenties. De resultaten en de voortgang van het leerproces kan de student in een portfolio verzamelen. Wij hopen dat dit BPV-boek een bruikbaar hulpmiddel is voor de competentiegerichte beroepspraktijk- vorming en stellen het zeer op prijs als u uw ervaringen, opmerkingen of suggesties aan ons doorgeeft. Houten, juni 2009 De redactie * Aanwijzing voor de leesbaarheid: de student wordt met zij/haar aangeduid, de begeleider met hij/hem. Uiteraard kan dit in de praktijk ook anders zijn. 6 Praktijkopdrachten voor kwalificatieniveau 3 Inhoud Voorwoord 5 Toelichting voor de (werk)begeleider 8 Toelichting voor de student 10 ABCD-opdrachten A Kennismaken met het werkveld 13 B Kennismaking en introductie 15 C Afsluiten van de BPV-periode 18 D Planningsformulier 20 Opdrachten 1 Opstellen van het zorgplan 21 2 Persoonlijke verzorging 25 3 Eten en drinken 29 4 Uitscheiding 32 5 Mobiliteit 35 6 Slapen en rusten 38 7 Bedden opmaken 41 8 Sterven en rouw 44 9 Schoonmaken 47 10 Textielverzorging 50 11 Verzorgen van dieren en planten 53 12 De leefomgeving 56 13 De gezondheidstoestand monitoren 59 14 Voorlichting, advies en instructie 62 15 Eerste hulp 65 16 Veilige zorg 68 17 Begeleiden bij emotionele problemen 71 18 Sociaal-maatschappelijke begeleiding: individueel 74 19 Sociaal-maatschappelijke begeleiding: groepen 77 20 Afstemmen en evalueren van een zorgplan 80 21 Samenwerken en overleggen 83 22 Deskundigheidsbevordering 86 23 Professionalisering 89 24 Werkbegeleiding 93 25 Zelfstandig functioneren als verzorgende (IG) 96 Competentiescan 100 Competentiematrix 109 7 Toelichting voor de (werk)begeleider Begeleiding – algemeen De begeleider heeft een intensieve taak bij het begeleiden van ‘praktijkleren’ van een student. Hij zet de student aan tot het actief en zelfstandig leren. De begeleider houdt ook rekening met de leerstijl en de werkervaring van de student. Op elk moment in de opleiding en in elk werkveld kan de student de opdracht (één of meerdere keren) uitvoeren. Het moment is afhankelijk van het tempo, het persoonlijk activiteitenplan en de leerroute van de student. Voor afspraken over kennismaken, de begeleiding en het afronden van de BPV-periode kan de student gebruikmaken van ABCD-opdrachten. De begeleider begeleidt en bewaakt samen met de student het leerproces, hij krijgt de rol van coach. Een coach activeert en spoort de student aan en houdt de student als het ware een spiegel voor. Dit betekent dat de student zich steeds meer richt op het zelfstandig leren in de beroepspraktijk. Een student zonder werkervaring in de zorgsector kan zich zo de vereiste beroepscompetenties eigen maken. Een student met werkervaring in de zorgsector kan de beroepscompetenties verder ontwikkelen en verdiepen. Begeleiding bij het stappenplan Stap 1 Wat ga je doen? De begeleider begeleidt de student zo nodig bij stap 1 en bespreekt de voorbereiding met behulp van de vragen. Hij bespreekt de persoonlijke leerdoelen van de student. Stap 2 Voer de opdracht uit De begeleider let erop dat de student werkt volgens de planning en de afspraken die gemaakt zijn. Stap 3 Hoe ging het? De begeleider kijkt samen met de student terug hoe de opdracht is gegaan. Dit kan aan de hand van de vragen. Wanneer er een reflectiegesprek plaatsvindt, kan de begeleider afspreken met de student of zij een verslag(je) schrijft. Stap 4 Hoe nu verder? De begeleider bespreekt of de student de opdracht nog eens wil of moet doen. Aan welke leerdoelen en competenties gaat de student dan werken? De competentiescan Achterin het boek staat een competentiescan. Het is een overzicht van alle competenties met de daar- bijbehorende beheersingscriteria en daarnaast een overzicht van de scores. Deze competentiescan kan de begeleider invullen of de student laten invullen als zij met de begeleider na een periode terugkijkt op haar functioneren. Hoe lang deze periode is, is afhankelijk van de duur van de stage/BPV-periode en de opleiding. Dit spreken de begeleider en de student samen af. De scan vormt een onderdeel voor de voortgangs- en evaluatiegesprekken. In de loop van de opleiding werkt de student aan de ontwikkeling van de verschillende competen- ties. In het schema zie je met welke opdrachten de student aan de betreffende competentie werkt. De criteria maken zichtbaar waar de student aan moet voldoen om de gehele competentie te behalen. 8 Praktijkopdrachten voor kwalificatieniveau 3 Wat beheerst de student, wat moet zij nog ontwikkelen? Deze vragen vormen steeds de basis van het persoonlijk ontwikkelingsplan (POP) van de student. Aan het einde van de opleiding heeft de student alle competenties behaald op het niveau van een beginnend beroepsbeoefenaar. Het is belangrijk de competentiescan goed bij te houden, omdat het een bewijs vormt voor het portfolio van de student. De score wordt als volgt aangegeven: (–) betekent: dit onderdeel moet je nog ontwikkelen; (–/+) betekent: dit onderdeel is in ontwikkeling; (+) betekent: dit onderdeel heb je behaald. Kraamzorg en Verpleegtechnisch handelen Voor studenten die in de kraamzorg werken zijn specifieke opdrachten opgenomen in het boek Beroepspraktijkvorming Kraamverzorgende. De opdrachten over de verpleegtechnische vaardigheden (boek Beroepspraktijkvorming verzorgenden, verpleegtechnische vaardigheden) bestaan uit twee delen: – een algemeen deel, verplicht voor alle verzorgenden, dus ook verzorgenden in de kraamzorg; – een flexibel deel, vier handelingen naar keuze. Hiervan moeten alle verzorgenden die stage lopen of werken in alle sectoren, behalve de kraam, er minimaal vier van behalen. Bij elke opdracht staat of het om een algemene of flexibele handeling gaat. Ook wordt de student duidelijk gemaakt door het gebruik van een pictogram of het om een voorbehouden handeling in het kader van de Wet BIG gaat. Website Bij de BPV-boeken hoort een website waar de student aanvullende formulieren en extra informatie kan vinden. Ook kunnen studenten hier de leerstijlentest invullen en BPV-ervaringen uitwisselen. Kijk op: www.beroepspraktijkvorming.nl. 9