771 AŞIRI MEVLÂNÂ SEVGİSİNİN EN ESKİ KAYNAĞI OLAN AHMED EFLÂKÎ’NİN MENAKIB-ÜL ÂRİFİN ESERİNİN AKIL VE BİLİM IŞIĞINDA GÖZDEN GEÇİRİLMESİ YÖNDEMLİ, Fuat TÜRKİYE/ ТУРЦИЯ ÖZET Unesco’nun 2007 yılını “Mevlânâ’yı Anma Yılı” kabul etmesi dolayısıyla yapılan bu çalışmanın konusu aşırı Mevlânâ sevgisi olup, bunun tarihteki ilk kaynağı da Eflâkî ve onun ünlü eseri “Âriflerin Menkıbeleri”dir. Mevlânâ eserlerinde Farsça kullandığı hâlde, onun hakkındaki araştırmaların % 90’dan fazlasının Türkiye’de yapıldığı, buna karşılık Fars/İran edebiyatında bu konudaki çalışmaların % 10’u bile bulmadığı tespit edilmiştir. Çağımız Türk ve Batı edebiyatıyla Fars edebiyatının Mevlânâ’ya bakış açılarından örnekler verildikten sonra Eflâkî’nin bu ünlü eseri baştan sona gözden geçirilmiştir. Bu çalışma sonunda, Mevlânâ ve çevresinin mistisizm anlayışının mistifiye edilmesinde kardinal pay ve rolün, bu konuda perestişkârâne bir üslûbla menkıbeler hikâye eden Eflâkî’ye ait olduğu gerçeğiyle karşılaşılmıştır. Nicholson’un “İslam Sufileri” kitabından iktibas edilen iki cümle, menkıbeleri okurken, zihinlerde beliren soru işaretlerine ışık tutucu değer taşımaktadır: – (Müslümanlar) mûtad ahlâk ölçülerini, ulu kişilere tatbikten kaçınırlar. (Nicholson: İslâm Sûfîleri ( The Mystics of İslam). (Terc. Mehmet Dağ ve ark.) Kültür Bakanlığı Yay. No: 262, s. 110-111 )Ve: – Tabiat kanunu fikrinden yoksun bir Müslüman için, kendi tabiriyle, bütün bu hârikulâde olaylar, aynı derecede inandırıcı görünmektedir. ( Nicholson: Age., s. 119) 772 Türkiye içi ve dışında şimdiye kadar bu eserin, bu bildirideki kadar derin ve geniş olarak ele alınmadığını, dolayısıyla kritize edilmediğini vurgulamak gerekir. Menakıb-ul Ârifin’den 126 menkıbe bu çalışmada örnek olarak ele alınarak, Atatürk ilkelerinin özü olan akıl ve bilim açısından kritik analizleri yapılmış, sonuç olarak Mevlânâ ve Mevlevîliğin bu denli bilim, akıl ve mantık sınırlarını zorlayacak aşırı yüceltmelere ihtiyacının bulunmadığı belirtilmiş; bu eserin yeni, kritikli baskıları (edition critique) nın yapılmasının önem ve gereği üzerinde durulmuştur. Anahtar Kelimeler: Eflaki, Menakıb-ül Ârifin, Mevlana. ABSTRACT Reviews of Manakib Al Arifin, the Book of Eflaki, the Oldest Source of the Extreme Love of Mawlana, Under the Light of the Mind and Science The subject of this study is extreme love of Mawlana, because of UNESCO accepting the year 2007 as the commeration year of Mawlana and the first source of in the history is Eflaki’s famous work. Although all of Mawlana’s studies (works) are in Persian language more than 90% of the research done about him has been done in Turkey. In Iranian literature it is less than 10 %. At the end of our study, it has been met with the reality that the cardinal share and rol in mystifying the mystic comprehension of Mawlana and his environmen belongs to Eflaki. It should be stressed that this famous work of art of Eflaki has not been handled and discussed in details and widespread either inside or outside of Turkey as much as in this memorandum. In this presentation (memorandum) 126 legends (manakıb) has been taken as exemple and this critical analysis has been made in terms of mind and sciençe. As a result, the importance and need of this work of the new and edi- tion critique, has been dwelled. Key Words: Eflaki, Manakib Al Arifin, Mawlana. Giriş Bu tebliğde, Ahmed Eflâkî’nin Menakıb-ül Ârifin (Âriflerin Menkıbeleri) adlı eseri, Atatürk ilkelerinin özü olan bilim, akıl, mantık, ayrıca tıp ve İslam dini açısından gözden geçirilmiştir. Onun yedi asırlık temel, kaynak kitabı hakkında tarafımızdan bu tebliğ vesilesiyle yapılan kritik ayarında, gerek Türkiye’de, gerekse yurt dışında ikinci bir çalışmanın şimdiye kadar yapılmamış olduğunu rahatlıkla söylemek mümkündür. 773 Bu eserin İslam dini ve Atatürk ilkelerinin özü olan bilim, akıl ve mantık açısından gözden geçirilmesi halinde; bunlara tenakuz gösteren, üstelik blaspheme ve heresiarque nümunesi denebilecek pek çok mısra, beyit ve menkıbelerle karşılaşmak, insanı son derece hayrete düşürmektedir! Bu durumun şimdiye kadar bu tebliğde işlendiği çapta ele alınmamış olması, Türk toplumunun ve bilhassa bu uğurda kongreler, sempozyumlar düzenleyenlerin, bu kitapları gerçekten okuyup okumadığını, okudularsa neden rahatsız olmadığını sorgulamak gerektiğini akla getirmektedir. Kongre ve sempozyumlar dışında, piyasada mevcut Mevlâna ve Mevlevîlikle ilgili kitapların çok büyük kısmında da Ahmet Eflakî’nin “Âriflerin Menkıbeleri” isimli hagiografik eserinden, üzerinde hiç düşünülmeden yapılan menkıbe iktibaslarına rastlanmaktadır. Mevlânâ ve çevresi hakkında en güvenilir kaynak olarak kabul edilen Sultan Veled’in İptida-nâme’sinde Mevlânâ’nın kerametlerinden bahsedilmez. Buna karşılık Feridun b. Sipehsâlar’ın eserinde onun kerametleri anlatılmıştır. Eflâkî de eserinde bunları mübalağalandırarak, gayet perestişkârâne bir üslûp kullanarak ve kendisi hakkında hyperdulie, öbür tarafta menkıbesini anlattığı kimseler hakkında ise magistere sergileyerek anlatmıştır. Bundan dolayıdır ki, Mevlânâ ve çevresinin mistisizm anlayışının restore ve mistifiye edilmesinde Eflâkî’nin kardinal hisse ve rol sahibi olduğu, her dikkatli araştırıcı için, inkâr edilemez bir gerçektir. Bu konu hakkında daha derinlemesine bilgi sahibi olmak için evvelâ kaynakları dikkatle gözden geçirmek (ad fontes), mistisizmlerde parabol ve abatardismanların rolünü araştırmak, daha sonra da Büchner, Haeckel ve Nordau’yu tedkik etmek, her araştırıcının yapması gereken zihin temrinleridir… Clement Huart, Eflâkî’nin bu kaynak eseri için “Altın Standard”ı telmih eder tarzda, “fevkalâde önemli ve değerli” anlamına gelen “Altın Kitap” benzetmesini yapar. Cl. Huart bu eseri, ilim âleminde “Dönen Dervişlerin Velileri” mânasına gelen “Les Saints des Derviches Tourneurs” adıyla ve iki cilt halinde tercüme etmiştir. Bu tercümesinin ilk cildini 1918, ikincisini ise 1922 yılında yayımlamıştır. Bu eser gözden geçirildiğinde, başta müellifin önsözü olmak üzere bazı parçaların konuyla ilgili olmadıkları, bazılarının da müstehcen sayıldıkları için mütercim tarafından Fransızcaya çevrilmediği görülmektedir. 774 Cl. Huart’ın “Mevlevîliğin altın kitabı” dediği; Mevlânâ ve çevresi, Mevlevîlik hakkında bütün kitap, makale ve tebliğlere kaynak teşkil eden, tabir caizse “doğruluğu resmî olarak tasdik edilmiş (onaylanmış) kaynak kitap” veya “Resmî yayın organı” olarak nitelendirmenin hiç de yanlış olmayacağı bu eser Türkçeye Prof. Tahsin Yazıcı, tarafından çevrilmiştir. Bir kısmı N. L. (Non Liquet), bazıları elliptique (müphem ve açıkça anlaşılmaz) bazıları ise alenen blasphemum (küfür) olan ve el’an Quelle (en eski ve temel kaynak) rolünü oynamaya devam eden, “Legende doree” veya “Fleurs des Saints” tarzındaki bu menkıbelere karşı şimdiye kadar hiçbir itiraz sesinin yükseltilmemiş olması, acaba her yıl ihtifaller düzenleyen zevatın bu menkıbeler üzerinde hiç düşünmediğinin mi bir işaretidir; yoksa böyle düpedüz blasphematoire menakıb acaba sadece “lapsus calami” (kalem sürçmesi) olarak mı değerlendirilmiştir? Fars edebiyatı tarafsız bir gözle incelendiğinde, Fars edebiyatı tarihçilerinin genel olarak tasavvufa sıcak bakmadıkları görülür. İsrafil Babacan’a göre bunun başlıca sebepleri şunlardır: 1/Özellikle Şah Tahmasb’la birlikte, Safevîlerden sonra İran’da, tasavvuf hakkında oluşan olumsuz düşünceler, 2/İranlıların tasavvuf yerine kullandıkları irfan kavramının bizdeki tasavvufu tam olarak karşılamaması ve yaşayış tarzından ziyade bir düşünce faaliyetine işaret etmesi, 3/Pehlevî dönemiyle birlikte İran’da hızla yükselen Fars milliyetçiliği ve Âryâcılık. Ripka, Safevî döneminde büyük mutasavvıf şairlerin yetişmemesini Minoverski’ye dayanarak şöyle anlatır: “Farsi-i Derî’nin asıl temellerinden biri olan irfan, genellikle karamsarlığa ve ümitsizliğe bir tepki olarak oluşmuştur. Safevîler döneminde İranlılar, öncelikle birliğe önem vererek hükûmet işlerine ve ilmî meselelere yöneldiler. Tasavvuf tekkeleri Safevî siyasetiyle ezilmeye başladı. Bunu neticesinde tasavvuf düşüncesi, şiir ve edebiyatta da kendine yer bulamadı. Meselâ Mevlana’nın Mesnevî’sini evde bulundurmak büyük bir tehlike olmaya başladı. Buna ilaveten Şah I. Tahmasb Mevlevîleri İran’dan çıkardı.” (Ripka, Jan: Tarih-i Edebiyat-ı İran, Farsça’ya Tercüme: Îsâ Şebâbî, Tahran, 1381/2002, s. 414) Safa’ya göre Safevî hareketi başlangıçta, bir sufî tarafından başlatıldıysa da tasavvuf için uygun olmayan bir sürece dönüşmüştür. Bu 775 dönemin sonuna yaklaşıldıkça uygunsuzluk da o kadar artmıştır… Bu dönemin tasavvuf için uygunsuz olması iki nedene bağlanabilir: 1/Safevî sufîlerin diğer sufîlere galebesi ve zahir alimlerinin etkisinin artması. 2/Kızılbaşlar ve sufîler arasındaki iktidar mücadelesinin yönetimin tasavvufa bakış açısını değiştirmesi. (Safâ: Age., C. V, s. 201-202) Schimmel de 17. asırda İran’da tasavvuf aleyhine kuvvetli bir cereyan oluştuğunu belirterek, bu nedenle İran’da Mesnevî’nin fazla tetkiki yapılamadığını söyler. Halbuki Hint ve Pakistan’da Mevlânâ’nın tesirleri daha âşikârdır. 1963 yılına kadar İran’da Mevlânâ’nın tesirleriyle ilgili eserleri sayan Schimmel 5-6 eser adı yazmakla iktifa eder. (Schimmel, Annemarie: Mevlânâ Celaleddin Rumî’nin Şark ve Garbta Tesirleri, Ankara, 1963, s. 14) Bugün itibariyle İran’da Mevlânâ ve eserleri hakkında yapılan akademik çalışmalar yine yirmi-otuzu geçmez. Oysa ülkemizde 2005 Haziran itibarıyla hazırlanan bir Mevlânâ bibliyografyasında, 3 lisans ve seminer, 42 yüksek lisans, 20 doktora, 272 kitap ve 581 bildiri ve makale olmak üzere 918 akademik çalışmadan bahsedilir. (Tekin, Mustafa: Mevlânâ Bibliyografyası, Tasavvuf Dergisi Mevlânâ Özel Sayısı, Sayı 14, Ankara, 2005, s. 735-774) İranlıların tasavvuf yerine kullandıkları irfan mefhumu da bizim tasavvuftan anladığımız mânâdan daha geniştir. Bu mefhum, tarikat gibi sistemli ve sınırlı bir yaşayıştan ziyade düşünme ve anlamayı vazeden bir faaliyeti ifade eder. İran’da irfandan maksat marifettir. Ancak buna tahsil ve ilimle değil, seziş ve anlayışla ulaşılır. İran’da irfanî ıstılahlar üzerine yazılan en mühim lugatte, irfan şöyle tarif edilir: Istılahî olarak, Hak taliplerinin taleplerine ulaşmak ve Hakk’ı tanımak için seçtikleri yol ve tarza denir. Hakk’ı tanımanın iki yolla mümkün olduğu söylenmiştir: Birincisi eserden müessire istidlâl, ikincisi fiilden sıfata, sıfattan zâta yöneliş. Bu ikincisi enbiyalara, evliyalara ve âriflere mahsustur. Bu şuhûdî marifet, mutlak meczuplardan başkasına ayân olmaz… İrfan iki kısımdır: İrfan-ı amelî yani seyr ü sülûk ile vüsûl u fenâ ve irfân-ı nazarî yani kaidelerin ve tarzların keşfi, şuhûd. (Seccadî, Seyyid Cafer: Ferheng-i Istılahat ve Tabirât-ı İrfânî, Tahran, 1375/1996, s. 577) 776 İşte İran’da aklî bir faaliyet olarak algılanan irfan, kaidelerin ve tarzların keşfi, şuhud olarak ele alınır. Safevî döneminin iki önemli lügatinden biri olan Anandrec’te irfan, tanımak ve marifet-i Hakk Teala olarak açıklanırken (Muhammed Padişah: Anandrec Ferheng-i Camî-i Farsî, Tahran, 1365/1984, C. IV, s. 2912), Burhan-ı Katı’da bu kavrama yer bile verilmez. (Muhammed Hüseyin Bin Halef-i Tebrizî: Burhan-ı Katı, yayına hazırlayan: Muhammed Muin, Tahran, 1357/1978) Fars edebiyat tarihleri dışında, İran’da son zamanlarda yazılan üslup- bilim kitaplarının bile, Mevlânâ’nın, tasavvufî kişiliğinden bahsetmedikleri görülmektedir. Bundan hareketle; İranlıların zımnen, Mevlânâ’yı bir mutasavvıf olarak görmedikleri veya kabul etmedikleri sonucunu çıkarmak mümkündür. Meselâ: Riyâhî’ye göre Eflâkî, Menakıb-ül Ârifîn’de, Mevlânâ’nın herhangi bir müridi gibi, onun makamını yükseltmek için eserini, temelsiz hikâyelerle doldurmuştur. (Riyâhî, Muhammed Emin: Zebân ve Edeb-i Farsî Der Kalemrev-i Osmanî, Tahran, 1369/1990, s. 91) Nitekim rasgele seçilen şu iki menkıbe, Riyâhî’ye hak verdirmektedir: (Hamza adında bir neyzen hastalanıp öldü, gömme hazırlıkları yapılırken) Mevlânâ hemen kalkıp neyzenin evine gitti, kapıdan içeri girince “Aziz dost Hamza, kalk.” dedi. Hamza “Buyur!” diyerek kalktı ve ney çalmağa başladı. Üç gün, üç gece büyük bir semâ yaptılar. O gün, yüze yakın Rum’lu kâfir Müslüman oldu. Mevlânâ mübarek ayağını evden dışarı atar atmaz neyzen öldü. (Eflâkî: Age, Hürriyet yay., C. I, s. 263, no. 143) Yine müritlerden bir derviş öldü. Ölüm haberi Mevlânâ hazretlerine ulaşınca “Niçin daha erken haber vermediniz. Onun ölmesini önlerdim. ‘İş bitti, bütün işler Tanrı’ya döner’ (Eflâkî: Age., Hürriyet yay., C. I, s. 264, no. 144) Riyâhî, Mevlânâ’nın eserlerini Fars şiir, edebiyat, kültür ve düşüncesinin şaheserleri arasında sayar. Farslıların günümüzde Mevlânâ’ya niçin değer verdiğini ise şöyle açıklar: “…Ancak burada şu nükteyi zikretmek gerekir.ki bugün Mevlânâ’ya biçtiğimiz değer ve yücelik, eserleri dolayısıyladır. Ancak takipçileri olan Mevlevî cemaati ona olağanüstü bir kişilik biçmişlerdir. Bu şahsiyetin ölümünden sonra Eflâkî gibi onun tutkunu olan saf 777 düşünceli insanlar tarafından hayatı hayal ve efsanelerle örülerek oluşturulmuştur.” (Riyâhî: Age., s. 94) Mesnevî’nin ve Mevlevîliğin Fars dilinin yayılmasındaki etkisi, Riyâhî’ye göre hiç şüphesiz, reddedilemeyecek bir gerçektir. Riyâhî’ye göre Mevlânâ ve ailesinin kendi dönemlerinde, özellikle Selçuklu sultanlarından gördükleri takdir ve sevgi konusuna da şüpheyle yaklaşmak gerekir. Çünkü Mevlânâ’nın hayatta olduğu yıllarda yazılan manzum ve mensur eserlerde, ondan bahis bile edilmediği, tarihî bir gerçektir! Mevlânâ’nın hayatının son dönemlerindeki irfanî irşâdları ve şöhreti ise ancak ölümünden sonra kaleme alınmıştır. (Riyâhî: Age., s. 95 Riyâhî’ye göre, bu tarikatın tarihte bir tek misyonu vardır ve öyle de olmak zorundadır: Farsça ve Fars kültürünü yaymak. Mevlânâ ve çevresinin, daha sonra da muakkiplerinin mistisizm anlayışının mistifiye edilmesinde en büyük pay ve rol, bu konuda perestişkârâne ve yerine göre non liquet ve elliptique, yerine göre hiperbolique bir üslûbla, menkıbeler hikâye eden Eflâkî’ye aittir. Eflâkî’nin nakline göre Mevlânâ’nın zuhurundan ölümüne kadar on sekiz bin kâfir, imana gelerek Müslüman ve mürid olmuştur. (Ahmed Eflâkî, Age., Hürriyet yay. C. II, s. 30-31) Buna mukabil, Konya’da (…) XII. Yüzyıl boyunca (…) Rum nüfus varlığını sürdürmüş, fakat pek artış olmamıştır. Alâeddin Tepesi’nin toplam alanı içinde Rumlar’ın oturduğu alanın 6-7 hektar civarında olduğu bilinmektedir. Bu kadar alanda sık sayılabilecek nüfus ancak 1.500 kadardır. Bu devirde Konya’nın toplam nüfusu ise, en iyimser bir tahminle 3-4.000 kadardır. (Muammer Gül ve ark.: Selçuklu’dan Günümüze Konya’nın Sosyo-Politik Yapısı, s. 239 , 352-353 ve 425) Nerede on sekiz bin gayri Müslim nüfusu? O devirde Konya’nın toplam nüfusu üç-dört bini geçmezken; bu durumda ya Eflâkî’nin sayı saymayı bilmediği, yahut aşırı mübalağalacı, hiperbolik bir üslûb sahibi olduğu söylenemez mi? Bu eserdeki akıl, bilim ve mantık sınırlarını aşan hiperbol ve sürelevasyonların acemvârî bir ironi, bir derizyon olabileceği ihtimali bile gözden ırak tutulmamalıdır… 778 Tülay Uğuzman’a göre “Âriflerin Menkıbeleri adlı eserde adı çok sık geçen kişiler, genellikle az yiyen, az uyuyan, az ama öz konuşan kimseler olarak tanıtılmakta, bunlar ulu kimseler olarak adlandırılmakta ve Mevlevîliğin ilkelerini içlerine sindirmiş, bu ilkelerle özdeşleşmiş bireyler olarak tanımlanmaktadırlar. Mevlânâ ve çevresindekilerin hayatlarını anlatırken, belki zaman zaman­biraz­abartıya­kaçtığını­düşündürebilen ancak yine de dönemin yaşam biçimi, sosyal ilişkileri ve bu ilişkilere yön ve biçim veren töreler hakkında gerçekten önemli bilgiler veren Âriflerin Menkıbeleri adlı eser, günümüzde tekrar tekrar okunması gereken kitaplar arasında yer aldığı gibi, bu alanlarda çalışanların başvurabilecekleri önemli bir kaynaktır” (Tülay Uğuzman: Ahmet Eflâkî’nin “Âriflerin Menkıbeleri” Adlı Eserinde Türk Töresi. Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Uluslararası Düşünce ve Sanatta Mevlânâ Sempozyum Bildirileri, 25- 28 Mayıs 2006, Çanakkale, s.71- 81) Yukarıdaki cümlede zikredilen ve nazik, ihtiyatlı bir üslûbla “belki zaman zaman biraz abartıya kaçtığını düşündürebilen” menkıbelerden birkaçı örnek olması için aşağıya alınmış ve “biraz abartı”nın daha ötesinin ne olabileceği sorusunun cevabı da düşünenlere bırakılmıştır… Zira bu eserde, parça parça olan ayak kemiklerinin bir el sıvazlama (mesh) ile derhal kaynaması, ölülerin dirilmesi, meleklerle Miraç’a çıkılması, demirin altına dönmesi, toprağın altına dönmesi, kamburun sırtının sıvazlanarak düzeltilmesi, ilkmektep çağında otuz-kırk gün hiç yiyip içmeden yaşama vs. gibi menkıbeler bulunmaktadır. Meselâ: (...) Mevlânâ, mübarek eliyle örsü alıp onun (Bedreddin’in) eline verir. Bedreddin bakar ki, bu demir örs, parlak güzel bir altın olmuş.(...) (Eflâkî: Age., Hürriyet yay., C. I, s. 236, no. 103) (Hamza adında bir neyzen hastalanıp öldü, gömme hazırlıkları yapılırken) Mevlânâ hemen kalkıp neyzenin evine gitti, kapıdan içeri girince “Aziz dost Hamza, kalk” dedi. Hamza “Buyur!” diyerek kalktı ve ney çalmağa başladı. Üç gün, üç gece büyük bir semâ yaptılar. O gün, yüze yakın Rum’lu kâfir Müslüman oldu. Mevlânâ mübarek ayağını evden dışarı atar atmaz neyzen öldü. (Eflâkî: Age., Hürriyet yay., C. I, s. 263, no. 143) Yine müritlerden bir derviş öldü. Ölüm haberi Mevlânâ hazretlerine ulaşınca “Niçin daha erken haber vermediniz. Onun ölmesini önlerdim. ‘İş bitti, bütün işler Tanrı’ya döner’ (Eflâkî: Age., Hürriyet yay., C. I, s. 264, no. 144) 779 (...) Mevlânâ hazretlerinin çok tatlı sesli bir gûyendesi vardı. Fakat kamburdu. (...) Mevlânâ, kambura “Niçin doğru durmuyorsun, neyin var?” diye buyurdu. Kambur, kamburunu gösterdi. Mevlânâ hemen mübarek elini onun kamburuna sürdü, derhal kamburu düzeldi. (Eflâkî: Age., Hürriyet yay., C. I, s. 264, no. 145) Bir gün Mevlânâ Şemseddin-i Tebrizî şöyle buyurdu: Ben , ilk mektepte idim. Daha ergenlik çağına gelmemiştim. Otuz kırk gün geçtiği halde, canımın, Muhammed’in siyretine olan aşkımdan ötürü hiç yemek arzu etmediği olurdu. (...) (Eflâkî: Age., Hürriyet yay., C. II, s. 76, no. 1) Çelebi hazretleri Amasya Madeni’nden çıkıp Kastamonu’ya gidiyorlardı. Yolda: “Biz, bu gün haramilerle (eşkıya) karşılaşacağız, hazır olunuz” dedi. Bir saat sonra Osmancuk kalesinin yakınlarında Ayıntap haramileri ile karşılaştık. Bunlar bir kıyamettir kopardılar. Her taraftan Çelebi’nin üzerine ok yağdırdılar, bunlardan biri mübarek baldırına isabet etti. Derler ki o gün Çelebi, gömleğinin üzerine yamalı bir hırka (Tigle-i ârifî) giymişti. Ona isabet eden oklar tekrar geri sıçrıyordu. Haramiler, Çelebi cübbesinin altına zırh giymiştir zannı ile biribiri arkasından ok atıyorlardı. Nihayet kervanı soydular.(...) (Daha sonra haramiler Emir Ârif’in müridi oldular, o da) giydiği hırkayı onların reisine bağışladı. Onlar da dostlardan ve kervandan ne almışlarsa geri verdiler. O yarayı da sıkı sıkı bağlayıp özürler dilediler. Fakat şaşılacak şey şu ki onların oklarının darbesinden o mübarek elbisede bir iz yoktu. (Elbisesinde oktan bir iz olmadığı halde, bacağındaki darbenin izini şöyle açıkladı): “Babam hazretleri, Konya’dan gitmemi istemiyordu. Onun bu arzusunu kabul etmeyip kayboldum. Bu kadar yara ve felâket onun hatırının kırılmasından geldi” dedi. (...) (Eflâkî: Age., Hürriyet yay., C. II, s. 299, no. 76) Meşhur bir bestekâr ve zamanın üstadı olan Kemal-I Kavvâl’in bir dostun semâ’ında içinden: “Acaba bu semâ’da benim tefime ne kadar atılacak?“ diye geçti. Mevlânâ hazretleri yerden bir avuç toprak alıp onun tefine attı ve: “Al da gözüne sok” dedi. Kemal-i Kavvâl tefinin altınla dolduğunu gördü. (…) (Eflâkî: Age., M.E.B. Baskısı, C. I, s. 440, no. 423) Eflâkî mahlasını kullanan kişinin, yani bahse konu olan müellifin, bu mahlasına göre ilm-i felekiyat (yani astroloji, astronomi) ile meşgul olması gerekir. Sakıp Dede’nin “Sefine-i Nefise-i Mevleviyan” (1866) adlı eserinden naklen Tülay Uğuzman ve Büyük Larousse’a göre Ahmed Eflâkî, 780 felekiyat (gökbilim), sihir ve simya (elementleri altına çevirme uğraşı) gibi konular üzerinde çalışmıştır. Ancak adında bulunan Eflâkî, yani “astroloji-astronomi ile ilgilenen” kelimesini doğrulayacak hiçbir bilgi, bu kitabında göze çarpmamaktadır. Bilakis, Age., Hürriyet yay., C. II, s. 95, no. 44’te rivayet edilen menkıbeye bakarak, ilm-i felekiyattan değil bilgisi, haberinin bile olmadığını söylemek mümkündür: “Bir gün Mevlânâ hazretleri şöyle buyurdu: Bir gün bana, Melekût âlemlerine çıkmak ve Ceberut âleminin yollarının yolcusu olmak müyesser olmuştu. Dördüncü kat göğe geldiğim vakit bu feleği kararmış gördüm. Beyt-ül-Memur’un sakinlerinden ve nur âlemine dalanlardan, güneşin böyle kaybolmasını sordum. Bu kutsal kişiler: ‘Güneş, fakirlerin sultanı Şems-i Tebrizî’yi ziyarete gitmiştir.’ dediler. Ben, o âlemdeki makamları gezdikten ve göklerin âyetlerini seyrettikten sonra dördüncü kata tekrar döndüm. Güneşin, kendi merkezinde nurlar saçmakta olduğunu gördüm.” Bu durumda onun Eflâk doğumlu bir mühtedî, nev-müslim olabileceği görüşü, kanaatimizce ağırlık kazanmaktadır: İslam Ansiklopedisinde Prof. Tahsin Yazıcı’nın verdiği bilgilere göre babası Altın Orda (veya Altın Ordu) devletinin başşehri Saray’da ölmüş olan Ahmed Eflakî’nin doğum yeri ve tarihi kesin olarak bilinmemektedir. Bilinen tek husus, onun Konyalı olmadığıdır. Ama Konya’da ölmüştür. Konumuz olan eserini de Mevlânâ’nın vefatından tam seksen sene sonra kaleme almıştır. İşte bu eser, Almanların Quelle dediği, ihtifallerin en vaz geçilmez, en eski ve temel, kaynak kitabıdır… Menkıbelerin müellifinin doğum yeri hakkında bir başka görüş ise, onu Eflaklı olarak tanıtır. Kendisi Eflak eyaletinde, Filipet nehri civarında doğmuştur. Bu bilgi, Mehmet Şendal ile M. Lütfi İkiz’in arşivinde bulunan Osmanlıca bir kitapta bulunmaktadır. Bu bilginin doğruluğunu araştırmak için 2007 yılı Eylûl ayında, İCANAS kongresinden hemen evvelki günlerde Romanya’ya gidilerek, ansiklopedilerde geçmeyen Filipet nehri bizzat bu satırların yazarı tarafından soruşturulmuştur. Romencede Filipet kelimesinin bulunmadığı, bu kelimenin aslının Filipeşt olması gerektiği, bunun da Kral Filip’e izafeten kurulan bir toponomi, ikinci ihtimalle de bir hidronim, yani küçük çay olabileceği bilgisi edinilmiştir. Ancak hadisenin eskiliği göz önüne alınarak, Romanya coğrafyasının altı-yediyüz evvelki halini anlatan arşiv belgelerinin araştırılacağı sözü alınmıştır.